Шайлоо алдындагы программа

Эльнара Мадмарова

№4 шайлоо округунан Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешине депутаттыкка талапкер

Урааным: "Адилеттүүлүк — өнүгүүгө жол ачат!"

Программанын негизги багыттары:

✔ 1. Ноокат районунун социалдык-экономикалык өнүгүүсү

Азыркы абал:
Ноокат району — калкы тыгыз жайгашкан, көп улуттуу, эмгекчил эл жашаган аймак. Негизги чарбалык тармактар — дыйканчылык, мал чарбачылык, мөмө-жемиш өстүрүү, сыртка жана ири шаарларга эмгек миграциясы.

Көйгөйлөр:

• Суу жетишсиздиги (айрыкча сугат суунун тартыштыгы).
• Продукцияны сатууда ортомчулардын кысымы.
• Ишкерлерге юридикалык колдоонун жетишсиздиги.
• Инфраструктуранын начардыгы.

Чечүү жолдору:

• Айыл чарба кооперативдерин түзүүгө көмөктөшүү жана юридикалык колдоо көрсөтүү.
• Айыл чарба продукцияларын кайра иштетүүчү чакан ишканаларды ачуу боюнча мамлекеттик программаларды колдоо.
• Дыйкандарга жана ишкерлерге укуктук жардам берүү борборлорун түзүү.
• Айыл чарба сектори үчүн сугат суу, техника, логистика маселелерин Жогорку Кеңеш деңгээлинде көтөрүү.

✔ 2. Билим берүү жана мектеп маселелери

Азыркы абал:

• Аймакта мектептердин көбү эски, шарттары начар.
• Айрым айылдарда мектеп жетишсиз.
• Мугалимдердин айлыгы аз, жаш адистерди тартуу кыйын.

Чечүү жолдору:

• Мектептердин оңдолушу жана жаңыларынын курулушу үчүн мамлекеттик бюджеттен өзүнчө квота алуу.
• Ар бир мектепке укуктук сабаттуулук боюнча атайын программа киргизүү (окуучулар үчүн “менин укугум”, “зомбулуксуз жашоо” ж.б.).
• Мугалимдердин социалдык абалын көтөрүү боюнча демилгелерди көтөрүү.
• Мектеп ашканаларынын жана китепканаларынын абалын жакшыртуу.

✔ 3. Аялдар жана балдардын укуктарын коргоо

Негизги көйгөйлөр:

• Үй-бүлөлүк зомбулук (физикалык жана психологиялык).
• Эрте турмуш куруу.
• Балдардын эмгекке тартылышы жана билимсиз калуусу.
• Жалгыз бой энелердин жана мүмкүнчүлүгү чектелген балдардын социалдык корголушунун начардыгы.

Улуттук жана эл аралык укуктук негиздер:
Кыргыз Республикасы төмөнкү эл аралык конвенцияларга мүчө:

• Бала укуктары жөнүндө БУУнун Конвенциясы (1989)
• Аялдарга карата дискриминациянын бардык түрлөрүн жоюу жөнүндө Конвенция (CEDAW)
• Эмгек кодекси, Үй-бүлө кодекси, Зомбулуктан коргоо жөнүндө мыйзам ж.б.

Чечүү жолдору:

• Аялдардын жана балдардын укуктук корголушун күчөтүүчү мыйзамдык демилгелерди көтөрүү.
• Ар бир айыл өкмөттө **"укуктук кеңеш берүү бурчу" же "Аялдарга жана балдарга колдоо борборун" түзүү.
• Зомбулуктан жабыр тарткан аялдар жана балдар үчүн реабилитациялык борборлордун ишин активдештирүү.
• Аялдардын саясаттагы, ишкерликтеги, коомдук турмуштагы ордун кеңейтүү боюнча программаларга демөөрчүлүк кылуу.

✔ 4. Үй-бүлөлүк зордук-зомбулуктун алдын алуу жана ага каршы күрөшүү

Негизги көйгөйлөр:

• Үй-бүлө ичинде аялдарга жана балдарга карата физикалык, психологиялык, экономикалык жана сексуалдык зомбулуктун өсүшү.
• Айыл жерлерде зомбулукка каршы мыйзамдарды билбегендик жана укуктук сабаттуулуктун төмөндүгү.
• Зомбулуктан жабыр тарткан аялдар жана балдар үчүн жеткиликтүү коргоо жана реабилитация борборлорунун жетишсиздиги.
• Коомчулукта зомбулукка “үй-бүлөнүн ички иши” катары караган терс стереотиптер.

Чечүү жолдору:

• Үй-бүлөлүк зордук-зомбулукка каршы мыйзамдардын аткарылышын парламенттик деңгээлде көзөмөлдөө.
  • Ар бир айыл өкмөттө аялдар жана балдар үчүн анонимдүү "ишеним телефону", "тез жардам бурчу" ишке киргизүү.
  • Үй-бүлөлүк зордук-зомбулуктан жабыр тарткандар үчүн убактылуу баш калкалоочу жайларды (crisis center) ачуу жана мамлекеттик каржылоого алуу.
  • Милиция жана социалдык кызматкерлердин үй-бүлөлүк зомбулук менен иштөө боюнча атайын окутуусун жана сертификациясын милдеттүү кылуу.
  • Мектептерде, медреселерде жана жогорку окуу жайларда “зомбулуксуз жашоо”, “үй-бүлөлүк баалуулуктар” боюнча үзгүлтүксүз сабактарды киргизүү.
  • Эркектер арасында үй-бүлөлүк зомбулукка каршы түшүндүрүү жана психологиялык колдоо программаларын ишке ашыруу (аталар клубу, эркектер үчүн тренингдер).
  • Жергиликтүү имамдар, аксакалдар менен биргеликте коомдук аң-сезимди өзгөртүүгө багытталган иштерди жүргүзүү, анткени дин жана салт коомдо чоң рол ойнойт.

✔ 5. Миграция маселелери

Көйгөйлөр:

• Миграцияда жүргөн жарандардын үй-бүлөлөрүнүн укуктук жана социалдык маселелери.
• Документ маселеси, жарандык алмашуулар, балдардын мыйзамдуу абалы.
• Кайтып келген мигранттардын иш менен камсыз болбошу.

Чечүү жолдору:

• Мигранттарга жана алардын үй-бүлөлөрүнө тегин юридикалык жардам көрсөтүү.
• Кайтып келген мигранттар үчүн кесиптик кайра даярдоо борборлорун ачуу.
• Эл аралык уюмдар менен кызматташуу аркылуу миграциядагы балдардын укуктарын коргоо.

✔ 6. Сел, жол жана табигый кырсыктар

Азыркы абал:

• Айрым айылдарда жыл сайын сел, жер көчкү болуп турат.
• Жолдор абдан эскирип, кооптуу абалда.
• Кырсыктарга каршы эрте эскертүү системалары жок.

Чечүү жолдору:

• Өзгөчө кырдаалдар министрлиги менен бирге сел коркунучу жогору айылдарда карта жана коргоо системаларын иштеп чыгуу.
• Жолдорду капиталдык оңдоп-түзөө боюнча өкмөттөн өзүнчө программа алуу.
• Жергиликтүү элди өзгөчө кырдаалдарга даярдоо боюнча окутууларды уюштуруу.

✔ 7. Инфраструктура жана шаардын заманбап өнүгүүсү

Канализация жана суу системасы:

• Ноокат шаары жана айылдары үчүн заманбап канализация системасын куруу долбоорун тездетүү.
• Таза суу менен камсыз кылуу маселесин мамлекеттик деңгээлде чечүү.

Жер жана турак жай маселеси:

• Жер сатуудагы коррупцияны токтотуу жана ачык-айкын, мыйзамдуу бөлүштүрүү механизмдерин киргизүү.
• Жаш үй-бүлөлөр үчүн арзан жана жеткиликтүү көп кабаттуу турак жайларды куруу боюнча мамлекеттик программаларга колдоо көрсөтүү.

✔ 8. Жумушсуздукту жоюу жана ишкердикти колдоо

• Жаштарды жана кайтып келген мигранттарды жумушка орноштуруу үчүн кесиптик окутуу борборлорун ачуу.
• "Ишкерлерди колдоо борборлорун" ар бир ири айыл өкмөттө уюштуруу — юридикалык кеңеш, бухгалтердик кызмат, насыя алууда көмөк көрсөтүү.
• Жергиликтүү өндүрүштү жандандыруу үчүн бажы, салык жана логистика боюнча жеңилдиктерди сунуштоо.

✔ 9. Аялдар, балдар жана аярлуу катмар үчүн кеңеш борборлору

• Ар бир райондо же ири айыл өкмөттө "Аялдар, балдар жана аярлуу катмарды колдоо борборун" уюштуруу.
• Бул борборлордо психологдор, юристтер жана социалдык кызматкерлердин акысыз кызматы каралат.
• Жалгыз бой энелерге, мүмкүнчүлүгү чектелген жарандарга жана көп балалуу үй-бүлөлөргө кеңири социалдык жана укуктук жардам көрсөтүү.

✔ 10. "Бактылуу Үй-бүлө" — улуттук баалуулуктарга негизделген долбоор.

• "Бактылуу Үй-бүлө" программасы — үй-бүлөлүк тынчтыкты, урматтоону жана тарбияны өнүктүрүү максатында иштелип чыгат.
• Бул программа аркылуу:

* Үй-бүлөлүк зомбулуктун алдын алуу,

* Балдарды туура тарбиялоо,

* Эркек менен аялдын үй-бүлөдөгү ролун бекемдөө,

* Ата-эне жоопкерчилигин жогорулатуу боюнча сабактар жана тренингдер өткөрүлөт.

• Имамдар, мугалимдер, коомдук ишмерлер менен коомдук аң-сезимди өзгөртүү иштери жүргүзүлөт.

✔ Эмне үчүн Эльнара Мадмарова?

• Жарандардын укугун жана кызыкчылыгын мыйзамдуу негизде коргойт.
• Жогорку Кеңеште мыйзамдарды адилеттүү, элге ылайык түзүүгө көмөкчү болот.
• Жергиликтүү Кеңештер менен тыгыз иштешип, мыйзамдарды элдин кызыкчылыгына ылайыктап жазуу.
• Аймактардагы юридикалык кызмат көрсөтүүлөрдү жакшыртуу демилгесин көтөрөт.

Айым депутат катары:

• Аялдардын, энелердин жана балдардын маселесин жогорку деңгээлде көтөрүп чыгат.
• Аялдарга карата кысым жана дискриминация менен укуктук деңгээлде күрөшөт.

Эльнара Мадмарова менен адилеттүүлүк, өнүгүү жана элдин укугу камсыз болот!