Жогорку Кеңештин депутаттыгына талапкер Бапаева Гүлсана Жунусовнанын программасы.
Дени сак эл - дени сак улут жана коом!
Кыргызстанда медициналык жардамдын сапатын жана жеткиликтүүлүгүн күчөтүп, чейректик оор операцияларды чет жакка жиберүүгө жана бейтаптарды кымбат лабораторияларга көп жөнөтүүгө муктаждык азайтуу — негизги максат. Бул үчүн көбүрөөк деңгээлде: инфраструктура, жабдуулар, кадрларды окутуу, жана алдын алуучу — негизги (первичка) жардамдын ролун күчөтүү керек.
Негизги принциптер (принциптерге негизделген программа)
- Башкы көңүл — биринчи байланыштагы жардам жана аймактык жеткиликтүүлүк. Саламаттыкка чыгымдарды ырааттуу жана эффективдүү башкаруу — мамлекеттик кепилдиктердин алкагында.
- Аймактарда жогорку компетенциялуу тармактык (терциардык) борборлорду калыптандыруу, ошондо оор операциялардын көбү өлкө ичинде жасалып, бейтаптардын сырткы дарыланууга чыгымы кыскарат.
- Экономикалык натыйжалуу, далилденген технологияларга инвестиция — мисалы, тез натыйжа берүүчү point-of-care (POC) анализаторлор (бир нече тамчы кан менен) поликлиникаларда колдонууну кеңейтүү. Бул жыйынтыкды жана клиникалык чечим кабылдоону тездетет. Бирок сапаттык контролду камсыздоо — шарт.
- Компонент катары лимфа системасын (лимфа бездери) стимулдаштырууну киргизүү — клиникалык протоколдордо (реабилитация, хроникалдык шишиктер, лимфедема) мануалдык лимфодренажды жана окуу-методикаларды киргизүү. Бул дарылоонун натыйжалуулугун көбөйтүшү мүмкүн (биргелешип компрессия, дары-план жана кыймыл программасы менен).
Конкреттүү программалык пункттар (приоритеттүү, 5 жылдык план)
1) Төрт деңгээлдүү инфраструктура — реалдуу тармактык спецификация
А. Аймактык перинаталдык жана жалпы хирургиялык борборлор (терциардык): Чүй, Ош, Жалал-Абад аймактарында — комплекстүү окумуштуулар, анестезиолог-реаниматолог, эндоскопия, лапароскопия, ортопедиянын базалык жабдуулары. Максат: Чет өлкөгө чыгып операция жасоо муктаждыгын 30–50% кыскартуу. (пилот борборлор 1-жылы — 2 аймакта).
- Райондук поликлиникалар / ФАПтар (фельдшердик-акушердик пункттар): ФАПтарды жаап-жыюудан эмес — сапатын жакшыртып, аларды ден-соолук системасынын биринчи чекити катары кармануу. ФАП/поликлиникада минимум: базалык POCT (гемоглобин/глюкоза/урин), ЭКГ, жана онлайн-консультация мүмкүнчүлүгү.
2) Ургент жана терциардык жабдуулар
Бардык аймактык поликлиникалар жана райондук стационарлар үчүн POC гемоглобин/базалык гемотестер приборлорун этап-этап менен киргизүү (мисалы HemoScreen, i-STAT, StatStrip сыяктуу системалар) — бул арзан, 5 мүнөттө жыйынтык алып клиникалык чечим кабылдоого мүмкүндүк берет. Система сапаттык валидация жана калибровка менен келет.
Ошондой эле регионалдык деңгээлде хирургиялык блоктор үчүн
жабдуулар (анестезия, рентген/КТ/лаборатория) — этаптык инвестиция.
3) Кадрлар — окутуу жана сертификаттоо
Жогорку окуу жайлар, клиникалар менен өнөктөштүк: чет өлкөлүк стажировкалар эмес, бирок эки тараптуу программалар менен — хирургия, анестезиолог, лаборатория техниктерин 1–2 жылдык программалар менен окутуу.
Фельдшер-медайымдарды кайра окутуу: POCT, телемедицина, эрте диагностика, профилактика, лимфомассаждын негиздери боюнча. Лимфа массажы (MLD) жана анын колдонуу тартиби — клиникалык протоколго киргизилүүчү стандарттык процедура катары каралат (постоперативдик, лимфадема ж.б).
4) Диагностика жана лабораториялар — айлык, сапаттык контрол
Поликлиникаларда тез диагностика (POCT) менеджери: бирдиктүү сапаттык контроль, кайдан-пайда болгон тесттер, валидация жана веноздук лабораторияларга жолдоону азайтуу. Бул жол менен кымбат лабораторияларга ар бир жөнөкөй учурда жөнөтүү азаят. Пилот программалар Москвадагы же башка борборлордун тажрыйбасына окшоштуруп жүргүзүлөт — бирок башка өлкөнүн схемасын так көчүрбөстөн, бизге ылайыкташтырылат.
5) Лимфа системасын интеграциялоо (клиникалык практика)
Протоколдор: лимфодренаж жана лимфа бездерин стимулдаштыруу (маанилүү сезими менен) — төмөнкү учурларда киргизилет: постоперативдик реабилитация, лимфадема, хроникалдык шишиктер, косметикалык реабилитация, далилденген көрсөткүлөр менен. Кошумча: компрессия, кыймыл жана терини камдап дарылоо (Complete Decongestive Therapy принциби). Бул ыкма дарылоонун жалпы натыйжалуулугун жакшыртат.
Каржы жана ишке ашыруу ыкмалары (реалдуу, этаптар)
- Пилот (1-жыл): 2 аймактык терциардык борбор (биринен — Чүй же Бишкек, экинчисин — Ош), 20 поликлиникага POCT комплекттер, 200 фельдшер/медайымдарды окутуу.
- Этаптуу масштабдоо (2–5-жыл): натыйжалуулугуна жараша — республикадагы райондук клиникаларды жабдуу жана регионалдык оператордук борборлорду түзүү.
- Каржылоо булагы: республикалык бюджет + эл аралык донорлор (WHO/World Bank), жеке инвесторлор менен PPP (партнёрлук), натыйжага жараша кайтарымдуу кредиттер. WHO жана эл аралык тажрыйба программалары менен грант алуу мүмкүнчүлүгү бар.
Көрсөткүчтөр (метрикалар) — биз эмне менен өлчөйбүз
Оор операцияларды чет жакка жөнөтүү саны (жылдык) — 5 жыл ичинде 30–50% кыскарышы керек.
Поликлиникаларда POCT колдонулгандан кийинки ооруканаларга жөнөтүү фактысы жана лаборатория чыгымдары — 1-2 жыл ичинде төмөндөшү.
Пациенттердин канааттануу деңгээли, күтүүлөрдүн кыскарышы, жана регионалдык кесипкөйлүк көрсөткүчтөрү.
Артыкчылыктар жана тобокелдер (анык жана реалдуу)
Артыкчылык: үйдө жана аймакта тез диагноз коюу — тез дарылоо, чыгымды кыскартуу, жана бейтаптарды чет жакка жөнөтүүнү азайтуу.
Тобокелдер: POCT приборлорун сапатсыз колдонуу же сапат контролдун жоктугу жалган/чагылган натыйжаларга алып келиши ыктымал — ошондуктан кабат-кабат сапаттык мониторинг жана окуу шарт. (Бул себептен пилот+валидация маданияты керек).
Административдик жана укуктук негиз
Жогорудагы аракеттер жаңы "Саламаттыкты коргоо жөнүндө" мыйзамдын жана мамлекеттик программалардын алкагында жана андагы кепилдиктер менен шайкеш жүргүзүлөт. Мыйзам системасында жаңыча ыкмалар (цифралоо, электрондук саламаттык карталары) киргизилген — бул биздин пландарды да жөнгө салат.
Кыскача миссиялык билдирүү
«Менин приоритетим — ар бир жарандын жакын жерде, сапаттуу жана тез медициналык жардам алуусу. Биз регионалдык хирургиялык жана диагностикалык мүмкүнчүлүктөрдү өнүктүрөбүз, поликлиникаларды замандуу POCT жабдыктар менен камсыздап, фельдшер жана медайымдардын компетенциясын өстүрөбүз. Лимфа системасын дарылоону киргизүү аркылуу реабилитациянын натыйжалуулугун жогорулатабыз.
Бирок бардык чечимдер — адистердин баалоосуна жана сапаттык контролго негизделген түрдө жүргүзүлөт.»